Баламыз не ойнап жүр?
Бала. Смартфон/компьютер. Ойын. Осы үшжақты байланыс, сақтанбасақ, қауіпке айналатын түрі бар. Бірінші қаупі — ойынның түр-түрі барын ескерсек, олардың дені баланың психикасына әсер етіп, азарттық делебені жастай қоздырады. Екінші қаупі — ойындар троян вирустарын таратады және ойыншыдан «ақша сорады». Ақшаға ойнамадым дегеннің өзінде жасырын орнатылып кететін вирусты утилиттер смартфондағы банктік қосымшалардың, электронды пошталардың, аккаунттардың пароль-кодтарын емін-еркін ұрлай алады. Осының бәрі бізге қауіпті. Бүгін кезекті рет ChatGPT-дің көмегіне жүгіндік. «Қандай мобильді ойындар қауіпті?» «Баламызды қандай ойындардан сақтандыруымыз керек?» деп сауал қойдық. Жауабы төменде.
Оның нұсқасы бойынша, ата-ана мына қауіп-қатерге назар аударуы керек:
1. Құмар ойын элементтері және микротранзакциялар
Loot box — жәшік ішінен қандай сыйлық шығатыны белгісіз, сонысымен құмар ойындарға адамның азартын оятады. Келесі кезеңіне өту үшін ақы төлеу — баланы ақша жұмсауға итермелейді. Онлайн-казиноға ұқсас механика — виртуалды ставкалар арқылы тәуелділік (зависимость) қалыптастырады.
📌 Мысалы: Free Fire, Genshin Impact, FIFA Ultimate Team
2. Шектен тыс агрессия мен зорлық-зомбылық
Қан, қатігездік, кісі өлтіру әрекеті көп ойындар — адамның агрессиясын күшейтуі мүмкін. Олар тыйым салынған немесе қылмыстық әрекеттерді насихаттайды.
📌 Мысалы: Mortal Kombat, Call of Duty, GTA, PUBG
3. Психологиялық әсері және тәуелділік
Баланың миына ұзақ әсер ететін әсерлі графика, марапаттау жүйелері — адамады тәуелді ете бастайды. Оның соңы ұйқысыздыққа, зейіннің нашарлауына, агрессияға алып келуі мүмкін.
📌 Мысалы: Candy Crush, Roblox (жекелеген серверлер), Clash of Clans
4. Қауіпті онлайн-қауымдастықтар және кибербуллинг
Бейтаныс адамдармен еркін сөйлесуге мүмкіндік беретін ойындар — алаяқтар мен зиянды контентке жол ашады. Ол жерде ойыншының кибербуллингке ұшырау қаупі жоғары.
📌 Мысалы: Roblox, Among Us, Discord арқылы байланысатын кез келген ойын
5. Шынайы өмірге қауіп төндіретін ойындар
Қауіпті тапсырмаларды орындауға итермелейтін ойындар. Олар, әдетте, шынайы өмірде біреуге зиян келтіруді немесе қауіпті әрекеттерге баруға үгіттеуі (талап етуі) мүмкін.
📌 Мысалы: Blue Whale (Көк кит), Momo Challenge, Jonathan Galindo
Ата-анаға кеңес
✔ Ойындарды зерттеңіз — жас шектеулеріне мән беріңіз.
✔ Баламен ашық сөйлесіңіз — қандай ойындар ойнайтынын талқылаңыз.
✔ Ойнау уақытын бақылаңыз — экран алдында ұзақ отырып қалмауын қадағалаңыз.
✔ Қауіпсіздік баптауларын қолданыңыз — онлайн байланысқа шектеу қойыңыз.
✔ Төлем жүргізуге тыйым салыңыз — балаға ойын үшін ақша жұмсауға рұқсат бермеу үшін пароль орнатыңыз.
Егер баланың мінез-құлқында өзгеріс байқалатын болса (агрессия, ұйқының бұзылуы, ойынға тәуелділік) — көп ұзатпай мамандармен (психолог, педагог) кеңескен жөн.
P.S. Кеше Астанада (лифтте) болған жағдайды көрген/естіген боларсыз. Сұмдық кадрды көрген ел шошып қалды. Әрине, дәл сол оқиғаның компьютерлік ойындарға байланысы жоқ та шығар, бірақ ұсталған жасөспірімнің өзі есепте тұрған бала екен. Қалғанын құзырлы орындар анықтай жатар. Кадрда бала компьютерлік ойындағыдай пышақты еркін және аяусыз сілтейді. Қорқынышты. Осыдан бір айдай уақыт бұрын Астанада тағы бір оқиға болған еді. Тепсе темір үзетін 20 жастағы жігіт «неге түнімен компьютер ойнайсың» деп ескерту жасаған үйіндегі аға-әпкесінің сөзін көтере алмай, аяусыз пышақтап тастады. Агрессия ма? Агрессия. Сондықтан, бұл қауіпті тенденция. Өсіп келе жатқан үйдегі өскіндерге де назар аударып қояйық, халайық. Өзіне де, телефонына да. Ойыннан от шығып жүрмесін…
Біздің телеграмға жазыл: https://t.me/qarzhylyq_sauat
«ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТ» ЖОБАСЫ
